|| Om tat sat ||

సుందరకాండ.
అథ అష్టపంచాశస్సర్గః||

శ్లో|| తతః తస్య గిరేః శృజ్ఞ్గే మహేన్ద్రస్య మహాబలాః|
హనుమత్ప్రముఖాః ప్రీతిం హరయో జగ్మురుత్తమామ్||1||

స|| తతః మహాబలాః హనుమత్ప్రముఖాః హరయః తస్య మహేన్ద్రస్య గిరేః శృంగే ఉత్తమమ్ ప్రీతిం జగ్ముః||

తా|| అప్పుడు మహాబలురైన హనుమత్ప్రముఖులు తదితర వానరులు ఆ మహేంద్రగిరి పర్వత శిఖరాలలో అనిర్వచనీయమైన అనందము పొందిరి.

శ్లో|| తం తతః ప్రీతిసంహృష్టః ప్రీతిమన్తం మహాకపిమ్|
జామ్బవాన్కార్యవృత్తాన్తం అపృచ్ఛదనిలాత్మజమ్||2||

స|| తతః ప్రీతిసంహృష్టః జాంబవాన్ తం ప్రీతిమన్తం మహాకపిం అనిలాత్మజం కార్యవృత్తంతం అపృఛ్ఛత్||

తా|| అప్పుడు ప్రీతితో అనందభరితుడైన జాంబవంతుడు అనందభరితుడైన అనిలాత్మజుడు అయిన మహాకపి హనుమంతుని జరిగిన కార్యముగురించి ఇట్లు అడిగెను.

శ్లో|| కథం దృష్టా త్వయా దేవీ కథం వా తత్ర వర్తతే|
తస్యాం వా స కథం వృత్తః క్రూరకర్మా దశాననః||3||
తత్త్వతః సర్వమేతన్ నః ప్రబ్రూహి త్వం మహాకపే|
శ్రుతార్థాః చిన్తయిష్యామో భూయః కార్యవినిశ్చయమ్||4||
యశ్చార్థః తత్ర వక్తవ్యో గతైరస్మాభిరాత్మవాన్|
రక్షితం చ యత్ తత్ర తద్భావాన్వ్యాకరోతు నః||5||

స|| త్వయా దేవీ కథం దృష్టా | వా తత్ర కథం వర్తతే | క్రూరకర్మా సః దశాననః తస్యాం కథం వృత్తః || మహాకపే ఏతన్ సర్వం త్వం నః తత్త్వతః ప్రబ్రూహి | శ్రుతార్థాః భూయః వినిశ్చయం కార్యం చిన్తయిష్యామః || గతైః అస్మాభిః తత్ర యః వక్తవ్యః యత్ తత్ర రక్షితవ్యం చ ఆత్మవాన్ భవాన్ నః వ్యాకరోతు||

తా|| నీవు ఆ దేవిని ఎట్లు చూచితివి? ఆమె అచట ఎట్లు ఉన్నది? క్రూరకర్ముడైన ఆ దశాననుడు అమె పట్ల ఎలా ప్రవర్తిస్తున్నాడు? ఓ మహాకపీ ఇదంతా నీవు జరిగినది జరిగినట్లు చెప్పుము. విని అర్థము చేసికొని మనము తరువాత కార్యముగురించి అలోచించుదము. అక్కడికి వెళ్ళి మనము ఏది చెప్పతగునో, ఏది రక్షింపతగునో అది నీవు నిర్ణయించి మాకు చెప్పుము."

శ్లో|| స నియుక్తః తతః తేన సంప్రహృష్టతనూరుహః|
ప్రణమ్య శిరసా దేవ్యై సీతాయై ప్రత్యభాషత||6||

స|| తతః తేన నియుక్తః సంప్రహృష్టతనూరుహః సః దేవ్యై సీతాయై శిరసా ప్రణమ్య ప్రత్యభాషత||

తా|| అపుడు అతనిచేత నియోగించబడి, తనువు అంతా అనందముతో పులకితుడైన హనుమంతుడు, ఆ దేవి సీతకు శిరస్సు వంచి నమస్కరించి చెప్పసాగెను.

శ్లో|| ప్రత్యక్షమేవ భవతాం మహేన్ద్రాఽగ్రాత్ ఖమాప్లుతః|
ఉదధేర్దక్షిణం పారం కాంక్షమాణః సమాహితః||7||
గచ్ఛతశ్చ హి మేఘోరం విఘ్నరూపమివాభవత్|
కాంచనం శిఖరం దివ్యం పశ్యామి సుమనోహరమ్||8||
స్థితం పన్థానమావృత్య మేనే విఘ్నం చ తం నగమ్|
ఉపసంగమ్య తం దివ్యం కాంచనం నగసత్తమమ్||9||
కృతా మే మనసా బుద్ధిర్భేతవ్యోఽయం మయేతి చ|

స|| ఉదధేః దక్షిణం పారం కాంక్షమాణః సమాహితః మహేన్ద్ర అగ్రాత్ ఖం ఆప్లుతః భవతాం ప్రత్యక్షమేవ|| గచ్ఛతః మే ఘోరం విఘ్న రూపం ఇవా అభవత్ | మే దివ్యం సుమనోహరం కాంచనం శిఖరం పశ్యామి || పన్థానం ఆవృత్య స్థితం తం నగం విఘ్నమ్ మేనే | దివ్యం కాంచనం తం నగసత్తమమ్ ఉపసంగస్య అయం మయా భేతవ్యః ఇతి మే మనసా బుద్ధిః కృతా||

తా|| సాగరముయొక్క దక్షిణతీరము చేరగోరి మహేంద్రపర్వతము నుంచి అకాశము లోకి ఎగురుట సమాహితులైన మీరందరి మీరంది ముందే జరిగినది. వెళ్ళుతున్న నాకు ఘోరమైన విఘ్నము అయినట్లు అనిపించెను. నేను దివ్యమైన సుందరమైన కాంచన శిఖరములు చూచితిని. దారిలో నిలబడి వున్న ఆ పర్వతమును విఘ్నముగా భావించితిని. దివ్యమైన బంగారపు పర్వతమును సమీపించి అది ముక్కలు చేయతగును అని మనస్సులో భావించితిని.

శ్లో|| ప్రహతం చ మయా తస్య లాంగూలేన మహాగిరేః||10||
శిఖరం సూర్య సంకాసం వ్యశీర్యత సహస్రథా|
వ్యవసాయం చ తం బుద్ధ్వా స హోవాచ మహాగిరిః||11||
పుత్రేతి మధురాం వాణీం మనః పహ్లాదయన్నివ|

ప్రహతం చ మయా తస్య లాంగూలేన మహాగిరేః||10||
శిఖరం సూర్య సంకాశం వ్యశీర్యత సహస్రథా|
వ్యవసాయం చ తం బుద్ధ్వా స హోవాచ మహాగిరిః||11||
పుత్రేతి మధురాం వాణీం మనః పహ్లాదయన్నివ|

స||మయా లాంగూలేన ప్రహతం తస్య మహాగిరేః సూర్యసంకాశం శిఖరం సహస్రథా వ్యశీర్యత||సః మహాగిరిః తం వ్యవసాయం బుద్ధ్వా మనః ప్రహ్లాదయన్నివ పుత్ర ఇతి మధురం వాణీం ఉవాచ హ||

తా|| 'నా యొక్క లాంగూలముతో కొట్టబడి, ఆ మహాపర్వతముయొక్క సూర్యునితో సమానముగా ప్రకాశిస్తున్న శిఖరము వేయిముక్కలుగా అయినది. ఆ మహాపర్వతము ఆ కార్యమును గ్రహించి మనస్సుతో ప్రీతిపొందినవాడై "పుత్రా" అని మధురమైన మాటలతో పలికెను.

శ్లో|| పితృవ్యం చాపి మాం విద్ధి సఖాయం మాతరిశ్వనః||12||
మైనాకమితి విఖ్యాతం నివసన్తం మహాదధౌ|
పక్షవన్తః పురా పుత్త్ర బభూవుః పర్వతోత్తమాః||13||
ఛన్దతః పృథివీం చేరుర్బాధమానాః సమన్తతః|

పితృవ్యం చాపి మాం విద్ధి సఖాయం మాతరిశ్వనః||12||
మైనాకమితి విఖ్యాతం నివసన్తం మహాదధౌ|
పక్షవన్తః పురా పుత్త్ర బభూవుః పర్వతోత్తమాః||13||
ఛన్దతః పృథివీం చేరుర్బాధమానాః సమన్తతః|

స|| మహదధౌ నివసన్తం మైనాకమితి విఖ్యాతం మాతరశ్వినః సఖాయం| మామ్ పితృవ్యం చాపి విద్ధి||పుత్త్ర పురా పర్వతోత్తమాః పక్షవన్తః బభూవుః బాధమానాః ఛన్దతః సమన్తతః పృథివీం చేరుః||

తా|| "మైనాకుడను పేరుతో విఖ్యాతిపొంది సముద్రములో నివశిస్తున్న, నేను నీ తండ్రియొక్క సఖుడను. నన్ను నీ పినతండ్రిగా తెలిసికొనుము. ఓ కుమారా పూర్వకాలములో పర్వతోత్తములు రెక్కలుకలవై తిరుగుతూ ఉండెడివి. ఆ పర్వతములు శ్వేచ్ఛగా అన్నిచోటలా తిరుగుచూ భూమికి బాధలను కలిగిస్తూ వుండెడివి".

శ్లో||శ్రుత్వా నగానాం చరితం మహేన్ద్రః పాకశాసనః||14||
చిచ్ఛేద భగవాన్ పక్షాన్ వజ్రేణైషాం సహశ్రసః|
అహం తు మోక్షితః తస్మాత్ తవపిత్త్రా మహాత్మనా||15||
మారుతేన తదావత్స ప్రక్షిప్తోఽస్మి మహార్ణవే|
రామస్య చ మయా సాహ్యే వర్తితవ్య మరిన్దమ||16||
రామో ధర్మభృతాం శ్రేష్టో మహేన్ద్రసమవిక్రమః|

స|| నగానాం చరితం శ్రుత్వా పాకశాసనః మహేన్ద్రః వజ్రేణ ఏషాం సహస్రసః పక్షాన్ చిచ్ఛేద||అహం మహాత్మనా తవ పిత్త్రా మారుతేన తస్మాత్ మోక్షితః | వత్స తదా మహార్ణవే ప్రక్షిప్తః అస్మి||అరిన్దమ మయా రామస్య చ సాహ్యే వర్తితవ్యం| రామః ధర్మభృతాం శ్రేష్ఠః మహేన్ద్ర సమవిక్రమః||

తా|| ఆ తిరుగుతున్న పర్వతముల గురించి విని పాకశాసనుడగు మహేంద్రుడు, తన వజ్రాయుధముతో వేలకొలదీ (పర్వతపు) రెక్కలను కొట్టివేసెను. నేను నీపిత్రుడైన వాయుదేవునిచే అతనిని నుండి రక్షింపబడితిని. ఓ కుమారా అప్పటినుంచి సాగరములో దాగినవాడను అయితిని. ఓ అరిందమ ! నేను రామునికి సహాయముగా ప్రవర్తింపతగును. రాముడు ధర్మము ఆచరించువారిలో శ్రేష్ఠుడు, మహేంద్రునితో సమానమైన పరాక్రమము కలవాడు.

శ్లో|| ఏతత్ శ్రుత్వా వచస్తస్య మైనాకస్య మహాత్మనః||17||
కార్యమావేద్య తు గిరే రుద్యతం చ మనో మమ|
తేన చాఽహ మనుజ్ఞాతో మైనాకేన మహత్మనా ||18||
స చాప్యస్తర్హితః శైలో మానుషేణ వపుష్మతా|
శరీరేణ మహాశైలః శైలేన చ మహాదధౌ||19||

స|| మహాత్మనః మైనాకస్య తస్య ఏతత్ వచః శ్రుత్వా కార్య గిరేః ఆవేద్య మనః ఉద్యతం అహం తేన మహాత్మనా మైనాకేన అనుజ్ఞాతః చ|| సః శైలః మానుషేణ వపుష్మతా అన్తర్హితః మహాశైలః శైలేన శరీరేణ చ మహోదధౌ అన్తర్హితః||

తా|| మహత్ముడైన ఆ మైనాకుని వచనములను విని, ఆ పర్వతమునకు నా మనస్సులో కార్యముగురించి నివేదించి, ముందుకు పోవుటకు ఆ మహాత్ముడైన మైనాకును అనుజ్ఞపొందితిని. ఆ మానుషరూపము ధరించిన పర్వతము తనరూపముదాల్చి మహాసాగరములో మరల నిక్షిప్తమాయెను.

శ్లో|| ఉత్తమం జవమాస్థాయ శేషం పన్థాన మవస్థితః|
తతోఽహం సుచిరం కాలం వేగేనాభ్యగమం పథి||20||
తతః పశ్యామ్యహం దేవీం సురసాం నాగమాతరం|
సముద్ర మధ్యే సా దేవీవచనమ్ మాం అభాషత||21||

స|| తతః అహం ఉత్తమం జవం ఆస్థాయ శేషం పన్థానం ఆస్థితః సుచిరం కాలం వేగేన అభ్యాగమమ్||తతః అహం సముద్ర మధ్యే దేవీం సురసాం నాగమాతరం పశ్యామి | మాం సా దేవీ వచనం అభాషత||

తా|| అప్పుడు నేను మంచి వేగముతో అదే మార్గములో చిరకాలము పోయితిని. అప్పుడు ఆ సముద్ర మధ్యములో నాగమాతయగు సురసా దేవిని చూచితిని. నాతో ఆ దేవి ఇట్లు పలికెను.

శ్లో|| మమభక్షః ప్రదిష్టత్వం అమరైః హరిసత్తమ|
అతస్త్వాం భక్షయిష్యామి విహితస్త్వం చిరస్య మే||22||
ఏవముక్తః సురసయా ప్రాంజలిః ప్రణతః స్థితః|
విషణ్ణవదనో భుత్వా వాక్యం చేదముదీరయమ్||23||

స|| హరిసత్తమ అమరైః త్వం మమభక్షః ప్రదిష్టః | అతః త్వాం భక్షయిష్యామి| త్వం మే చిరస్య విహితః || సురసయా ఏవం ఉక్తః ప్రాంజలిః ప్రణతః స్థితః| వివర్ణవదనః భూత్వా ఇదం వాక్యం చ ఉదీరయమ్||

తా|| "ఓ హరిసత్తమా! దేవతలచే నీవు నాకు ఆహారముగా పంపబడితివి. అందువలన నేను నిన్ను భక్షించెదను. నీవు చాలాకాలము తరువాత లభించినవాడవు". సురస చేత ఈ విధముగా చెప్పబడిన నేను చేతులు జోడించి నిలబడితిని. వివర్ణవదనముతో ఆమెకు ఈ మాటలను చెప్పితిని.

శ్లో|| రామో దాశరథిః శ్రీమాన్ ప్రవిష్టోదణ్డకావనమ్|
లక్ష్మణేన సహభ్రాత్రా సీతాయా చ పరన్తపః||24||
తస్య సీతా హృతా భార్యా రావణేన దురాత్మనా|
తస్యాస్సకాశం దూతోఽహం గమిష్యే రామశాసనాత్||25||

స|| పరన్తపః రామః దాశరథిః శ్రీమాన్ సీతాయాః లక్ష్మణేన సహ ప్రవిష్టః దణ్డకావనం || తస్య భార్యా సీతా రావణేన దురాత్మనా హృతా | అహం తస్యాః దూతః | రామశాసనాత్ సకాశం గమిష్యే ||

తా|| "శత్రువులను హతమార్చు దశరథ పుత్రుడు రాముడు, భార్య సీత తమ్ముడు లక్ష్మణునితో సహా దండకావనము ప్రవేశించెను. ఆయన భార్య సీత దురాత్ముడైన రావణుని చే అపహరింపబడెను. నేను ఆయన దూతను. రాముని శాసనముతోవెళ్ళుచున్నవాడను".

శ్లో|| కర్తుమర్హసి రామస్య సాహాయ్యం విషయే సతీ|
అథవా మైథిలీం దృష్ట్వా రామం చ క్లిష్టకారిణమ్||26||
ఆగమిష్యామి తే వక్త్రం సత్యం ప్రతిశృణోమి తే|

స|| సతీ రామం అక్లిష్ఠకారిణం విషయే సాహాయ్యం కర్తుం అర్హసి |అథవా రామస్య మైథిలీం దృష్ట్వా తే వక్త్రం ఆగమిష్యామి | తే సత్యం ప్రతిశ్రుణోమి|

తా|| "ఓ దేవీ రామునికి ఈ విషయములో సహాయము చేయతగిన దానవి. లేక రామునియొక్క మైథిలిని చూచి నీ నోటిలోకి వచ్చెదను. నేను సత్యము చెప్పుచున్నవాడను".

శ్లో|| ఏవముక్తా మయా సాతు సురసా కామరూపిణీ||27||
అబ్రవీన్నాతివర్తేత కశ్చిదేష వరో మమ|
ఏవముక్త్వా సురసయా దశయోజనమాయతః||28||
తతోర్థగుణవిస్తారో బభూవాహం క్షణేన తు|

స|| మయా ఏవం ఉక్తా సా సురసా కామరూపిణి అబ్రవీత్ | కశ్చిత్ న అతివర్తేత ఏషః వరః మమ|సురసయా ఏవం ఉక్తః అహం తతః దశయోజనమ్ ఆయతః అర్థగుణవిస్తారః క్షనేన బభూవ||

తా|| 'నా చేత ఈ విధముగ చెప్పబడి, ఇచ్ఛానుసారముగా రూపములు ధరించగల సురసా ఇట్లు పలికెను. "నా ఈ వరమును ఎవరూ దాటలేరు". సురస చే ఈ విధముగా చెప్పబడి, క్షణములో పది యోజనములు పొడవు దానిలో సగము వెడల్పు పెరిగితిని.

శ్లో|| మత్ప్రమాణానురూపం చ వ్యాదితం చ ముఖం తయా||29||
తద్దృష్ట్వా వ్యాదితం చాస్యం హ్రస్వం హ్యకరవం వపుః|
తస్మిన్ముహూర్తే చ పునః బభూవాంగుష్ఠమాత్రకః||30||
అభిపత్యాశు తద్వక్త్రం నిర్గతోఽహం తతః క్షణాత్|
అబ్రవీత్సురసా దేవీ స్వేన రూపేణ మాం పునః||31||

స|| తయా ముఖం మత్ప్రమాణానురూపం వ్యాదితం| వ్యాదితం తత్ ఆస్యం దృష్ట్వా వపుః హ్రస్వం ఆకారవమ్ తస్మిన్ ముహూర్తే పునః బభూవ||తత్ అహంఅంగుష్టమాత్రకః ఆసు తత్ వక్త్రం అభిపత్య క్షణాత్ నిర్గతః| దేవీ సురసయా స్వేన రూపేణ పునః మాం అబ్రవీత్ ||

తా|| 'ఆమె తన నోటిని నా ప్రమాణమునకు అణుగుణముగా పెంచెను. అలా పెరిగిన ఆమె నోటిని చూచి నా శరీర ప్రమాణమును చిన్నదిగా చేసితిని. క్షణములో అంగుష్ఠమాత్రుడను అయిన నేను, ఆమె నోటిలో ప్రవేశించి క్షణములో బయటకు వచ్చితిని. అప్పుడు సురసా దేవి తన స్వరూపము ధరించి మరల నాతో ఇట్లు పలికెను.

శ్లో|| అర్థ్యసిద్ధై హరిశ్రేష్ఠ గచ్ఛ సౌమ్య యథాసుఖమ్|
సమానయచ వైదేహీం రాఘవేణ మహాత్మనా||32||
సుఖీభవ మహాబాహో ప్రీతాఽస్మి తవ వానర|
తతోఽహం సాధు సాధ్వితి సర్వభూతైః ప్రశంసితః||33||
తతోన్తఽరిక్షం విపులం ప్లుతోఽహం గరుడో యథా|

స|| సౌమ్య హరిశ్రేష్ఠ అర్థ్యసిద్ధ్యై యథా సుఖం గచ్చ| వైదేహీం మహాత్మనా రాఘవేణ సమానయ| మహాబలో వానర సుఖీ భవ | తవ ప్రీతా అస్మి||తతః అహం సాధు సాధు ఇతి సర్వభూతైః ప్రశంశితః| తతః అహం గరుడో యథా విపులం అన్తరిక్షం ప్లుతః||

తా|| "ఓ సౌమ్యుడా ! వానర శ్రేష్ఠుడా ! నీ కార్యము సిద్ధించును. సుఖముగా పొమ్ము. మహాత్ముడగు రాఘవునితో వైదేహిని చేర్చుము. వానరుడా, మహాబలుడా, సుఖముగా ఉండుము. నీతో నేను చాలా సంతుష్టురాలను అయితిని". అప్పుడు నేను సమస్త ప్రాణులచేత 'బాగు బాగు" అని ప్రశంసించబడితిని. పిమ్మట నేను గరుడుని వలె అంతరిక్షములో ఎగురుతూ పయనించితిని.'

శ్లో|| చాయామే నిగృహీతా చ న చ పశ్యామి కించన||34||
సోఽహం విగతవేగస్తు దిశోదశ విలోకయన్|
న కించిత్ తత్ర పశ్యామి యేన మేఽపహృతా గతి||35||
తతో మే బుద్ధిరుత్పన్నా కిన్నామ గగనే మమ|
ఈదృశో విఘ్న ఉత్పన్నో రూపం యత్ర న దృశ్యతే||36||
అధో భాగేన మే దృష్టిః శోచతా పాతితా మయా|
తతోఽద్రాక్ష మహం భీమాం రాక్షసీం సలిలేశయామ్||37||

స||మే ఛాయా నిగృహీతా కించన | న చ పశ్యామి| విగతవేగః సః అహం దశ దిశః విలోకయన్ యేన మే గతిః అపహృతా కించిత్ తత్ర న పశ్యామి || తతః మేబుద్ధిః ఉత్పన్నా మమ గగనే యత్ర రూపం న దృశ్యతే కిం నామ ఈదృశః విఘ్నః ఉత్పన్నః||శోచతా అథో భాగేన మేదృష్టిః మయా పాతితా | తతః సలిలేశయాం మహాం భీమాం రాక్షసీం అద్రాక్షామ్||

తా|| అప్పుడు నా నీడ ఎవరో ఎలాగో పట్టుకొనిరి. కాని నాకు ఏమి కనపడలేదు. వేగము పోయిన నేను నా కదలికని ఎవరు అపహరించితిరా అని పది దిక్కులూ చూచితిని. కాని ఏమీ కనపడ లేదు. అప్పుడు నాకు మనస్సులో అనిపించెను ,' ఆకాశములో నన్నుఎవరు తనరూపము కనపరచకుండా ఈ విధమైన విఘ్నము కలిగించిరి అని'. ఆవిధముగా ఆలోచిస్తూ క్రింద భాగములో నాదృష్టిని ప్రసరించితిని. అప్పుడు ఆ సలిలాశయములో మహా భయంకరమైన ఒక రాక్షసిని చూచితిని.

శ్లో|| ప్రహస్య చ మహానాద ముక్తోఽహం భీమయా తయా|
అవస్థిత మసంభ్రాన్తం ఇదం వాక్యమశోభనమ్||38||
క్వాసి గన్తా మహాకాయా క్షుధితాయా మమేప్సితః|
భక్షః ప్రీణయ మే దేహం చిరమాహారవర్జితమ్||39||

స||భీమయా తయా మహానాదం ప్రహస్య అవస్థితం అసమ్భ్రాంతం ఇదం అశోభనమ్ వాక్యం (తయా) అహం ఉక్తః|| ఓ మహాకాయ క్వ గన్తా అసి| క్షుధితాయాః మమ ఈప్సితః భక్షః చిరం ఆహార వర్జితం మే దేహం ప్రీణయ||

తా|| భయంకరమైన ఆమె మహానాదముచేసి, గట్టిగా నవ్వి, ఈ అశుభకరనైన వాక్యములను నాతో పలికెను. " ఓ బలసిన శరీరము కలవాడా ఎక్కడికి పోవుచున్నావు. అకలితోవున్న దానిని. చాలాకాలము ఆహారముతినని నాకు నిన్ను తినుటకు కోరిక ఉన్నది. నాదేహమునకు ప్రీతి కలిగించుము."అని.

శ్లో|| బాఢమిత్యేన తాం వాణీం ప్రత్యగృహ్ణా మహం తతః|
అస్య ప్రమాణా దధికం తస్యాః కాయ మపూరయమ్||40||
తస్యాశ్చాస్యం మహద్భీమం వర్ధతే మమభక్షణే|
న చ మాం సాధు బుబుధే మమ వా వికృతం కృతమ్||41||
తతోఽహం విపులం రూపం సంక్షిప్య నిమిషాన్తరాత్|
తస్యా హృదయమాదాయ ప్రపతామి నభః స్థలమ్||42||

స|| అహం బాడం ఇత్యేవ తాం వాణీం ప్రత్యగృహ్ణాం | తతః తస్యాః అస్యప్రమాణాత్ అధికం కాయం అపూరయమ్ ||తస్యాః మహత్ భీమం ఆస్యం చ మమభక్షణే | వర్ధతే మాం కృతం మమ వికృతం సాధు న బుబుధే|| తతః అహం నిమిషాన్తరాత్ విపులం రూపం సంక్షిప్య తస్యాః హృదయం ఆదాయ నభస్థలం ప్రపతామి||

తా|| నేను సరేనని ఆ పలుకుచున్నదాని నోరు పట్టనంతగా నా శరీరప్రమాణమును పెంచితిని. అప్పుడు దాని ప్రమాణముకన్న అధికముగా నా శరీరము పెంచితిని. అమె తన యొక్క భయంకరమైన నోరును నన్ను బక్షించుటకు తెరచెను. పెరుగుచున్నఆమెకు నా గురించిగాని నా పన్నుగడ గురించి కాని తెలియదు. అప్పుడు క్షణములో నా విపులమైన ప్రమాణము తగ్గించి అమె లోకి ప్రవేశించి హృదయము పెకలించి ఆకాశములోకి ఎగిరిపోయితిని.

శ్లో|| సా విసృష్టభుజా భీమా పపాత లవణాంభసి|
మయా పర్వతసంకాశా నికృత్త హృదయా సతీ||43||
శృణోమి ఖగతానాం చ సిద్ధానాం చారణైః సహ|
రాక్షసీ సింహికా భీమా క్షిప్రం హనుమతా హతా||44||

స|| భీమా పర్వతసంకాశా సా మయా నికృత హృదయా సతీ విశ్రుష్టభుజా లవణాంభసి పపాత||చారణైః సహ ఖగతానాం సిద్ధానాం చ భీమా రాక్షసీ సింహికా క్షిప్రం హనుమతా హతా శ్రుణోమి ||

తా|| భయంకరమైన పర్వతము తో సమానమైన ఆమె , నాచేత హృదయముపెకలింపబడినదై, చేతులు వేలాడేసుకొని సముద్రములో పడిపోయెను. అపుడు చారుణులతో సహా ఆకాశములో వశించు సిద్ధులు భయంకరమైన రాక్షసి సింహిక హనుమంతుని చే హతమార్చబడినది అని అనడము వింటిని.

శ్లో|| తాం హత్వా పునరేవాఽహం కృత్య మాత్యయికం స్మరన్|
గత్వా చాహం మహాధ్వానం పశ్యామి నగమణ్డితమ్||45||
దక్షిణం తీర ముదధేః లంకా యత్ర చ సా పురీ|
అస్తం దినకరే యాతే రక్షసాం నిలయం పురమ్||46||
ప్రవిష్టోఽహం అవిజ్ఞాతో రక్షోభిర్భీమవిక్రమైః|

స|| అహం తామ్ హత్వా పునరేవ అత్యధికం కృత్యం స్మరన్ మహత్ అధ్వానం గత్వా యత్ర సాలంకాపురీ (అస్తి) (తత్ర) ఉదధేః దక్షిణమ్ తీరం పశ్యామి||దినకరే అస్తం యాతే అహం భీమవిక్రమైః రక్షోభిః అవిజ్ఞాతః నిలయం పురం ప్రవిష్టః||

తా|| నేను ఆమెను హతమార్చి మరల ఆ చేసిన కార్యమునే స్మరించుచూ చాలాదూరము పయనించి ఎక్కడ లంకాపురికలదో అక్కడ ఆ సముద్రముయొక్క దక్షిణ తీరము చూచితిని. దినకరుడు అస్తమించిన తరువాత నేను భయంకర పరాక్రమము గల రాక్షసులకు తెలియకుండా ఆ పురములో ప్రవేశించితిని.

శ్లో|| తత్ర ప్రవిశతశ్చాపి కల్పాన్తఘనసన్నిభా||47||
అట్టహాసం విముంచ్యన్తీ నారీ కాఽప్యుత్థితా పురః|
జిఘాం సన్తీం తతస్తాం తు జ్వలదగ్నిశిరోరుహామ్||48||
సవ్యముష్టిప్రహారేణ పరాజిత్య సుభైరవామ్|
ప్రదోషకాలే ప్రవిశన్ భీతయాఽహం తయోదితః||49||
అహం లంకాపురీ వీరనిర్జితా విక్రమేణ తే|
యస్మాత్తస్మాద్విజేతాఽసి సర్వరక్షాంస్యశేషతః||50||

స|| తత్ర ప్రవిశతః పురః కల్పాన్తఘనసన్నిభా కాపి నారీ అట్టహాసం విముంచన్తీ ఉత్థితా||తతః జిఘాంసన్తీం జ్వలదగ్ని శిరోరుహాం సుభైరవాం తాం సవ్యముష్టి ప్రహారేన పరాజిత్య ప్రదోషకాలే ప్రవిశం అహం భీతయా తయా ఉదితః|| వీర అహం లంకాపురీ తే విక్రమేణ నిర్జితా| తస్మాత్ సర్వరక్షాంసి అశేషతః విజేతాసి||

తా|| అక్కడ ప్రవేశించుచుండగా ప్రళయకాల మేఘములను బోలిన ఒక స్త్రీ, అట్టహాసము చేస్తూ ఎదురుగా లేచి నిలబడెను. అప్పుడు మండుతున్న అగ్నిలాంటి ఎర్రని కేశములు గల ఆమె నన్ను కొట్టుటకు ప్రయత్నించగా, ఎడమ చేతి పిడికలతో కొట్టి, ఆమెని పరాజించితిని. అప్పుడు భయపడిన ఆ రాక్షసి, ప్రదోషకాలములో ప్రవేశించుతున్న నాతో, ఇట్లు పలికెను. "ఓ వీర నేను లంకాపురిని. నీ పరాక్రమము చేత జయించబడితిని. అందువలన నీవు రాక్షసులందరిని నిశ్శేషముగా జయించెదవు."

శ్లో|| తత్రహం సర్వరాత్రం తు విచిన్వన్ జనకాత్మజామ్|
రావణాంతః పురగతో న చాపశ్యం సుమధ్యమామ్||51||
తతస్సీతా మపశ్యంస్తు రావణస్య నివేశనే|
శోకసాగరమాసాద్య న పార ముపలక్షయే||52||
శోచతా చ మయాదృష్టం ప్రాకారేణ సమావృతమ్|
కాంచనేన వికృష్టేన గృహోపవనముత్తమమ్||53||

స|| అహం తత్ర రావణాంతః పురః సర్వరాత్రం జనకాత్మజాం విచిన్వన్ గతఃసుమధ్యమాం న అపశ్యం చ|| తతః రావణస్య నివేశనే సీతాం అపశ్యం శోకసాగరం ఆసాద్య పారం న ఉపలక్షయే||శోచతా మయా కాంచనేన వికృష్టేన ప్రాకారేణ సమావృతం ఉత్తమం గృహోపవనం దృష్టం||

తా|| 'నేను అప్పుడు రాత్రి అంతా రావణాంతః పురములో జనకాత్మజను వెతుకుతూ వెళ్ళితిని. ఆ సుమధ్యమ కనపడలేదు. అప్పుడు రావణుని నివేశములో సీత కనపడక పోవడముతో , తీరము లేని శోకసాగరములో పడిపోతిని. అలా అలోచనలో ఉన్న నేను బంగారపు ప్రాకారములు కల ఉత్తమమైన ఉపగృహమును చూచితిని.

శ్లో|| సప్రాకార మవప్లుత్య పశ్యామి బహుపాదపమ్|
అశోకవనికామధ్యే శింశుపాపాదపోమహాన్||54||
తమారుహ్య చ పశ్యామి కాంచనం కదళీవనమ్|

స|| సః ప్రాకారం అవప్లుత్య బహుపాదపం పశ్యామి| అశోకవనికా మధ్యే మహాన్ శింశుపా పాదపః | తం ఆరుహ్య కాంచనం కదలీవనం పశ్యామి||

తా|| 'అ ప్రాకారము దాటి అనేక వృక్షములను చూచితిని. ఆ అశోకవనిక మధ్యలో ఒక మహత్తరమైన శింశుపా వృక్షము కలదు. అది ఎక్కి బంగారపు కదళీ వనము చూచితిని.

శ్లో|| అదూరే శింశుపావృక్షాత్ పశ్యామి వరవర్ణినీమ్||55||
శ్యామాం కమలపత్రాక్షీ ముపవాసకృశాననామ్|
తదేకవాసస్సంవీతాం రజోధ్వస్త శిరోరుహామ్||56||
శోకసన్తాప దీనాంగీం సీతాం భర్తృహితే స్థితామ్|
రాక్షసీభిర్విరూపాభిః క్రూరాభి రభిసంవృతామ్||57||
మాంసశోణిత భక్షాభిః వ్యాఘ్రీభిర్హరిణీమివ|

స|| శింశుపావృక్షాత్ అదూరాత్ వరవర్ణినీం శ్యామాం కమలపత్రాక్షీం ఉపవాసకృశాననాం తదేక వాసః సంవీతాం రజోధ్వస్త శిరోరుహాం శోకసంతాప దీనాంగీం భర్తృ హితే స్థితాం విరూపాభిః క్రూరాభిః మాంసశోణిత బక్షాభిః రాక్షసీభిః వ్యాఘ్రభీః హరిణీం ఇవ అభిసంవృతాం సీతాం పశ్యామి||

తా|| 'శింశుపా వృక్షమునకు దగ్గరే ఆకర్షణీయమైన, మంచి వర్ణముకల, కలువరేకులవంటి కళ్ళుగల, ఉపవాసములచే కృశించిన శరీరము కల, ఒకే గుడ్డను ధరించిన, ధూళితోకప్పబడిన శిరోజములతోనున్న, శోకసంతాపములలో ములిగివున్న, కౄరులు వికృత రూపము గలవారు, రక్త మాంసభక్షకులు చేత, ఆడ లేడిని ఆడపులులు చుట్టుముట్టూనట్టిగా చుట్టముట్టబడిన, సీతను చూచితిని'.

శ్లో|| సా మయా రాక్షసీ మధ్యే తర్జ్యమానా ముహుర్ముహుః||58||
ఏకవేణీధరా దీనా భర్తృచిన్తాపరాయణా|
భూమిశయ్యా వివర్ణాంగీ పద్మినీవ హిమాగమే||59||
రావణాత్ వినివృతార్థా మర్తవ్యకృతనిశ్చయా|
కథంచిన్ మృగశాబాక్షీ తూర్ణమాసాదితా మయా||60||

స||ముముర్ముహుః తర్జ్యమానా ఏకవేణీ ధరా దీనా భర్తృ చిన్తాపరాయణా భూమిశయ్యా వివర్ణాంగీ హిమాగమే పద్మినీమ్ ఇవ రావణాత్ వినివృతార్థం మర్తవ్య కృతనిశ్చయా సా మయా రాక్షసీ మధ్యే అసాదితా మృగశాబాక్షీ మయా కథం చిత్ తూర్ణం ఆసాదితా||

తా|| 'ప్రతి క్షణము భయపెట్టబడుచున్న, ఒకేజడవేసికుని ఉన్న, భర్తను గురించే అలోచనలో ఉన్న, భూమి మీద పడుకొని వివర్ణ వదనము కల మంచుపడిన పద్మము వలెనున్న , రావణునిపై అసహ్యభావముతో మరణించుటకు నిశ్చయము చేసికొనివున్న, రాక్షసస్త్రీల మధ్య ఆడలేడి వంటి చూపులు గల ఆమెను ఎలాగో చివరికి చూడకలిగితిని".

శ్లో|| తాం దృష్ట్వా తాదృశీం నారీం రామపత్నీం యశస్వినీమ్|
తత్రైవ శింశుపావృక్షే పశ్యన్నహమవస్థితః||61||

సా|| అహం తాదృశీమ్ నారీం యశస్వినీమ్ తాం రామపత్నీం దృష్ట్వా తత్ర శింశుపా వృక్షే అవస్థితః||

తా|| నేను అలాంటి యశోవంతురాలైన, స్త్రీని, రామ పత్నిని చూచి ఆ శింశుపా వృక్షములోనే ఉంటిని

శ్లో|| తతో హలహలాశబ్దం కాంచినూపురమిశ్రితమ్|
శ్రుణోమ్యధిక గమ్భీరం రావణస్య నివేశనే||62||
తతోఽహం పరమోద్విగ్నః స్వం రూపం ప్రతిసంహరన్|
అహం తు శింశుపావృక్షే పక్షీవ గహనే స్థితః||63||
తతో రావణ దారాశ్చ రావణశ్చ మహాబలః|
తం దేశం సమనుప్రాప్తా యత్ర సీతాఽభవత్ స్థితా||64||

స|| తతః రావణస్య నివేశనే కాచినూపుర మిశ్రితం అధిక గంభీరం హలహలాశబ్దం శృణోమి ||తతః అహం పరమోద్విగ్నః స్వం రూపం ప్రత్యసంహరన్ అహం తు గహనే శింశుపావృక్షే పక్షీవ స్థితః||తతః మహాబలః రావణః రావణశ్చ దారాః చ యత్ర సీతా స్థితా అభవత్ తం దేశం సమనుప్రాప్తాః||

తా|| అప్పుడు రావణాంతఃపురము నుండి వడ్డాణాలకున్న మువ్వల, కాలి అందెల సవ్వడులతో కలిసిన, పెద్ద గంభీరమైన కోలాహలం విన్నాను. అప్పుడు కలవరపడి నేను వళ్ళు కుదుచ్చుకొని శింశుపా వృక్షములోనే పక్షి వలె ఉండిపోయాను. అప్పుడు మహాబలుడైన రావణుడు తన భార్యలతో సహా ఎక్కడ సీత ఉన్నదో ఆ ప్రదేశమునకు వచ్చెను.

శ్లో|| తం దృష్ట్వాఽథ వరారోహా సీతా రక్షోగణేశ్వరమ్|
సంకుచ్యోరూస్తనౌ పీనౌ బాహూభ్యాం పరిరభ్య చ||65||
విత్రస్తాం పరమోద్విగ్నాం వీక్షమాణాం తతస్తతః|
త్రాణాం కించిదపశ్యన్తీం వేపమానాం తపస్వినీమ్||66||
తామువాచ దశగ్రీవః సీతపరమదుఃఖితా|
అవాక్ఛిరాః ప్రపతితో బహుమన్యస్వ మామితి||67||
యదిచేత్త్వం తు దర్పానామాం నాభినన్దసి గర్వితే|
ద్వౌమాసానన్తరం సీతే పాస్యామి రుధిరం తవ||68||

స|| అథ వరారోహా సీతా రక్షోగణేశ్వరం తం దృష్ట్వా ఊరు బాహుభ్యాం సంకుచ్య పీనౌ స్తనౌ పరిరభ్యచ ||విత్రస్తామ్ పరమోద్విగ్నాం తతః తతః వీక్షమానాం కించిత్ త్రాణాం అపశ్యన్తీం వేపమానాం తపస్వినీం పరమదుఃఖితాం తాం సీతాం దశగ్రీవః అవాక్చిరాః ప్రతీతం మామ్ బహుమన్యస్వ ఇతి ఉవాచ||గర్వితే సీతే త్వం దర్పాత్ మమ న అభినన్దసి యది చేత్ ద్వౌ మాసౌ తవ రుధిర పశ్యామి||

తా|| అప్పుడు ఉత్తమురాలైన సీత, ఆ రాక్షస గణములకు అధిపతి అయిన వానిని చూచి తన బాహువులను భుజములను ముడుచుకొని తన స్తనములను దాచుకొనెను. భయముతో వణికిపోతున్న, అటూ ఇటూ చూచుచూ తనను రక్షించువారు కనపడక వణికిపోతూవున్న, పరమ దుఃఖములో ఉన్న, తపస్విని అయిన ఆ సీతతో, దశకంఠుడు ఇట్లు పలికెను. ' ఓ సీతా నన్ను నమ్మి అంగీకరించుము. గర్వముతో నన్నునిరాకరిస్తే, ఓ సీతా, రెండుమాసముల తరువాత నీ రక్తము చూచెదను' అని.

శ్లో|| ఏతత్చ్రుత్వా వచస్తస్య రావణస్య దురాత్మనః|
ఉవాచ పరమకృద్ధా సీతా వచనముత్తమమ్||69||

సా|| దురాత్మనః తస్య రావణస్య వచః శ్రుత్వా పరమకృద్ధా సీతా ఉత్తమం వచనం ఉవాచ||

తా|| దురాత్ముడైన ఆ రావణుని యొక్క మాటలను విని పరమ కోపముతో సీత ఉత్తమమైన మాటలను చెప్పెను.

శ్లో|| రాక్షసాధమ రామస్య భార్యామమిత తేజసః|
ఇక్ష్వాకుకులనాథస్య స్నుషాం దశరథస్య చ||70||
అవాచ్యం వదతో జిహ్వా కథం న పతితా తవ|
కించిద్వీర్యం తవానార్యం యో మాం భర్తురసన్నిధౌ||71||
అపహృత్యాఽఽగతః పాప తేనాఽదృష్టో మహాత్మనా|
న త్వం రామస్య సదృశో దాస్యేఽప్యస్య న యుజ్యసే||72||
యజ్ఞీయః సత్యవాదీ చ రణశ్లాఘీ చ రాఘవః|

స|| రాక్షసాధమ అమిత తేజసః రామస్య భార్యాం ఇక్ష్వాకుకుల నాథస్య దశరథస్య స్నుషాం చ అవాచ్యం వదతః తవ జిహ్వా కథం న పతితా||న ఆర్య పాప యః భర్తుః అసన్నిధౌ మామ్ అపహృత్య మహాత్మనా తేన అదృష్టః ఆగతః తవ వీర్యం కించిత్||త్వం రామస్య సదృశః న | అస్య దాస్యే అపి న యుజ్యసే |రాఘవః యజ్ఞీయః | సత్యవాదీ| రణశ్లాఘీ చ||

తా|| "ఓ రాక్షసాధమా అమిత తేజసముకల రాముని భార్యను. ఇక్ష్వాకుకుల నాథుడైన దశరథుని కోడలిని అగు నాతో, మాటలాడతగని మాటలు మాట్లాడిన నీ నాలిక ఎలా ముక్కలు కాలేదు? అనార్యుడా !పాపుడా ! భర్త లేని సమయములో నన్ను అపహరించి, మహాత్ముడైన ఆయన చూడకుండా వచ్చిన నీ వీరత్వము ఎలాంటిది? అయన కి దాసుడవు గా కూడా తగవు. రాఘవుడు యాగములు చేసినవాడు. సత్యము పలుకువాడు. యుద్ధములో జయింపబడనివాడు.'

శ్లో|| జానక్యా పరుషం వాక్యమేవ ముక్తో దశాననః||73||
జజ్వాల సహసా కోపా చ్చితాస్థ ఇవ పావకః|
వివృత్య నయనే క్రూరే ముష్టిముద్యమ దక్షిణమ్||74||
మైథిలీం హన్తుమారబ్దః స్త్రీభిర్హాహాకృతం తదా|

స|| జానక్యాః ఏవం పరుషం వాక్యం ఉక్తః దశాననః సహసా చితాస్థః పావకః ఇవ కోపాత్ జజ్వాల|| కౄరే నయనే వివృత్య దక్షిణం ముష్టిం ఉద్యమ్య మైథిలీం హన్తుం ఆరబ్ధః తదా స్త్రీభిః హాహాకృతం||

తా|| జానకిచేత ఈ విధమైన పరుషవాక్యములు చెప్పబడినవాడై అ దశాననుడు చితిలో లేచిన అగ్నివలే కోపముతో మండిపడెను. ఆ రావణుడు కౄరమైన కళ్ళు తిప్పుతూ ఎడమ చేతిని ఎత్తి జానకిని కోట్టడానికి తయారు అయినప్పుడు ఆ స్త్రీలు హాహాకారములు చేసిరి.

శ్లో|| స్త్రీణాం మధ్యాత్ సముత్పత్య తస్య భార్యా దురాత్మనః||75||
వరా మండోదరీ నామ తయా చ ప్రతిషేధితః |
ఉక్తశ్చ మధురాం వాణీం తయా స మదనార్దితః||76||
సీతాయా తవ కిం కార్యం మహేన్ద్రసమవిక్రమః|
దేవగన్ధర్వకన్యాభిః యక్షకన్యాభి రేవ చ||77||
సార్థం ప్రభో రమస్వేహ సీతయా కిం కరిష్యసి|

స|| దురాత్మనః తస్య భార్యా మండోదరీ నామ వరా స్త్రీణాం మధ్యాత్ సముత్పత్య తయా సః ప్రతిషేధితః||మదనార్దితః సః తయా మధురాం వాణీం ఉక్తశ్చ | మహేన్ద్రసమవిక్రమః సీతయా తవ కింకార్యం ||ప్రభో దేవగన్ధర్వకన్యాభిః యక్షకన్యాభిరేవ చ సార్ధం ఇహ రమస్వ| సీతయా కిం కరిష్యసి||

తా|| దురాత్ముడైన అతని భార్య మండోదరీ అను పేరుగలది. ఆ స్త్రీల మధ్యలో నుంచి లేచివచ్చి అతనిని ఆపెను. మదముతో వీగుచున్న అతనితో ఆమె మధురమైన మాటలతో మాట్లాడెను. 'మహేంద్రునితో సమానమైన పరాక్రమము కలవాడా, సీతతో నీకేమి పని? ఓ ప్రభో దేవ గంధర్వ కన్యలతో యక్షకన్యలతో యధేచ్ఛగా రమించుము. సీతతో ఏమి చేస్తావు?'

శ్లో|| తతస్తాభిః సమేతాభిర్నారీభిః స మహాబలః||78||
ప్రసాద్య సహసా నీతో భవనం స్వం నిశాచరః|
యాతే తస్మిన్ దశగ్రీవే రాక్షస్యో వికృతాననః||79||
సీతాం నిర్భర్త్సయామాసుః వాక్యైః క్రూరైః సుదారుణైః|

స|| తత్ః మహాబలః సః నిశాచరః సమేతాభిః తాభిః నారీభిః ప్రసాద్య సహసా స్వం భవనం నీతః||తస్మిన్ దశగ్రీవే యాతే వికృతాననః రాక్షస్యః కౄరైః సుదారుణైః వాక్యైః సీతాం నిర్భర్త్సయామాసుః||

తా|| 'అప్పుడు ఆ మహాబలుడు అగు నిశాచరుడు, కలిసివున్న ఆ స్త్రీలందరిచేత ప్రసన్నుడుగా చేసికొనబడి, తన భవనమునకు తీసుకుపోబడెను. ఆ దశగ్రీవుడు వెళ్ళగానే కౄరమైన ఆ రాక్షస స్త్రీలు దారుణమైన మాటలతో సీతను భయపెట్టసాగిరి.

శ్లో|| తృణవద్భాషితం తాసాం గణయామాస జానకీ||80||
గర్జితం చతదా తాసాం సీతాం ప్రాప్య నిరర్థకమ్|
వృథాగర్జితనిశ్చేష్టా రాక్షస్యః పిశితాశనాః||81||
రావణాయ శశంసుస్తాః సీతాఽధ్యవసితం మహత్|
తతస్తాః సహితా సర్వా విహితాశా నిరుద్యమాః||82||
పరిక్షిప్య సమన్తాత్ తాం నిద్రావశముపాగతాః|

స||జానకీ తాసాం భాషితం తృణవత్ గణయామాస| తదా తాసాం గర్జితాం సీతాం ప్రాప్య నిరర్థకం||పిశితాశనాః తాః రాక్షస్యః వృధాగర్జితనిశ్చేష్టాః మహత్ తత్ సీతాద్యవసితమ్ రావణాయ శశంసుః||తతః సర్వాః సహితాః నిహత ఆశాః నిరుద్యమాః తాం సమన్తాత్ నిద్రావసమ్ ఉపాగతాః||

తా|| జానకి వారిచేత చెప్పబడిన మాటలు గడ్డిపఱకల వలె పరిగణించెను. అప్పుడు వారి గర్జనలు నిరర్థకమైనవి. మాంస భక్షకులు అయిన ఆ రాక్షసస్త్రీలు తమ గర్జనలు నిరరర్ధకము కావడముతో ఏమి చేయడమో తెలియనివారై, ఆ సీత యొక్క మహత్తరమైన నిశ్చయమును రావణునికి తెలియచేసిరి. పిమ్మట వాళ్ళందరూ ఆశ పోయినవారై నిస్పృహతో నిద్రావశము అయిరి.

శ్లో|| తాసుచైవ ప్రసుప్తాసు సీతా భర్తృహితే రతా||83||
విలప్య కరుణం దీనా ప్రశుశోచ సుదుఃఖితా|

స|| తాసు ప్రసుప్తాసు భర్తృహితే రతా సీతా దీనా కరుణం విలప్య సుదుఃఖితా ప్రశుశోచ||

తా|| వారు నిద్రలో ఉండగా ఎల్లప్పుడూ భర్త హితము కోరు అతి దుఃఖములో ఉన్న సీత, దీనముగా జాలిగొలుపునట్లు విలపించెను.

శ్లో|| తాసాం మధ్యాత్ సముత్థాయ త్రిజటా వాక్యమబ్రవీత్||84||
ఆత్మానం ఖాదత క్షిప్రం న సీతా వినశిష్యతి|
జనకస్యాత్మజా సాధ్వీ స్నుషా దశరథస్య చ||85||
స్వప్నో హ్యద్య మయా దృష్టో దారుణో రోమహర్షణః|
రక్షసాం చ వినాశాయ భర్తురస్యా జయాయ చ||86||
అలమస్మాత్ పరిత్రాతుం రాఘవాద్రాక్షసీగణం|
అభిచాయామ వైదేహీ మే తద్ది మమరోచతే||87||

స|| తాసాం మధ్యాత్ సుముత్థాయ త్రిజటా వాక్యం అబ్రవీత్| క్షిప్రం ఆత్మానం ఖాదత | జనకస్య ఆత్మజా సాధ్వీ దశరథస్య స్నుషా సీతా న వినశిష్యతి||అద్య మయా దారుణః రోహహర్షనః స్వప్నః దృష్టా| అస్య భర్తుః జయాయ రక్షసాం వినాశాయ చ|| అస్మాత్ రాఘవాత్ రాక్షసీగణం పరిత్రాతుం అలం వైదేహీం అభియాచామ | ఏతత్ మమ రోచతే హి||

తా|| అప్పుడు వారి మధ్యలో నుంచి లేచి త్రిజట ఈ మాటలు చెప్పెను. ' మీరు మిమ్మలనే తినుకొనుడు. జనకుని కూతురు, దశరథుని కోడలు అగు సీత నాశనము కాదు. ఇప్పుడు నేను దారుణమైన, రోమహర్షనము కలిగించు, ఈమె భర్త జయము, రాక్షసుల వినాశము కల స్వప్నమును చూచితిని. ఆ రాఘవుని నుంచి ఈ రాక్షస స్త్రీల గణమును రక్షించుటకు ఈ వైదేహిని ప్రార్ధించెదము. అదే సముచితమని నాకు తోచుచున్నది.'అని.

శ్లో|| యస్యా హ్యేనం విధః స్వప్నో దుఃఖితాయాః ప్రదృశ్యతే|
సా దుఃఖైర్వివిధైర్ముక్తా సుఖమాప్నోత్యనుత్తమమ్||88||
ప్రణిపాతా ప్రసన్నా హి మైథిలీ జనకాత్మజా|
తతస్సా హ్రీమతీ బాలా భర్తుర్విజయహర్షితా||89||
అవోచత్ యదితత్ తథ్యం భవేయం శరణం హి వః|

స|| యస్యాః దుఃఖితాయాః ఏవం విధః స్వప్నః ప్రదృశ్యతే సా వివిధైః దుఃఖైః విముక్తా అనుత్తమం సుఖం ఆప్నోతి | జనకాత్మజా మైథిలీ ప్రణిపాత ప్రసన్నా హి||తతః సా హ్రీమతీ బాలా సా భర్తుః విజయహర్షితా అవోచత్| తత్ తథ్యం యది వః శరణం భవేయం||

తా|| 'ఎవరైతే దుఃఖములో ఉండి ఈ విధమైన స్వప్నమును చూచెదరో వారు వివిధ రకములైన దుఃఖములను బాసి అత్యంత సుఖసౌఖ్యములను పొందుదురు. జనకాత్మజ అయిన సీత నమస్కరింపబడిన మాత్రమే ప్రసన్నురాలు అగును' అని. అప్పుడు సహజముగా సిగ్గుకల ఆ సీత, భర్త విజయము గురించి విని, హర్షముతో ఇట్లు పలికెను.' అది తథ్యము అయితే మీకు శరణు ఇచ్చెదను' అని.

శ్లో|| తాం చాహం తాదృశీం దృష్ట్వా సీతాయా దారుణాం దశామ్||90||
చిన్తయామాస విక్రాన్తో న చ మే నిర్వృతం మనః|
సంభాషణార్థం చ మయా జానక్యాశ్చిన్తితో విధిః||91||
ఇక్ష్వాకూణాం హి వంశస్తు తతో మమ పురస్కృతః|

స|| అహం సీతాయాః తాదృశీం తామ్ దశాం దృష్ట్వా చిన్తయామాస| విక్రాన్తఃమేమనః న నిర్వృతమ్||మయా జానక్యాః సంభాషణార్థం విధి చిన్తితః తతః ఇక్ష్వాకూణాం వంశస్తు మమ పురస్కృతః||

తా|| నేను సీత యొక్క ఆ దశను చూచి అలోచనలో పడితిని. విక్రాంతుడనైన నా మనస్సు కుదుటపడలేదు. నేను జానకితో సంభాషణ చేయు విధానముగురించి అలోచించి అప్పుడు ఇక్ష్వాకుకుల ప్రశంశ మొదలుపెట్టితిని.

శ్లో|| శ్రుత్వా తు గదితాం వాచం రాజర్షి గణపూజితామ్||92||
ప్రత్యభాషత మాం దేవీభాష్పైః పిహితలోచనా|
కస్త్వం కేన కథం చేహ ప్రాప్తో వానరపుంగవ||93||
కాచ రామేణ తే ప్రీతిః తన్మే శంసితుమర్హసి|

స|| దేవీ రాజర్షిగణపూజితామ్ గదితాం వాచం శ్రుత్వా పిహితలోచనః మామ్ ప్రత్యభాషత|| వానరపుంగవ త్వం కః | కేన కథం ఇహ ప్రాప్తః| తే రామేణ ప్రీతిః కా | తత్ శంసితుం అర్హసి||

తా|| ఆ దేవి రాజర్షి గణములను పూజించుచూ చెప్పిన (నా) మాటలను విని, నీళ్ళతో నిండిన కళ్ళతో, నాతో మాట్లాడెను. 'ఓ వానరపుంగవా నీవెవరవు. ఎక్కడినుంచి ఇక్కడికి వచ్చితివి. నీకు రామునితో అభిమానము ఎట్లు కలిగెను. అది నాకు చెప్పుటకు తగును'.అని

శ్లో|| తస్యాస్తద్వచనం శ్రుత్వా హ్యహ మప్యబ్రువం వచః||94||
దేవి రామస్య భర్తుస్తే సహాయో భీమవిక్రమః|
సుగ్రీవో నామ విక్రాన్తో వానరేన్ద్రో మహాబలః||95||
తస్యమాం విద్ధి భృత్యం త్వం హనుమన్త మిహాఽఽగతమ్|
భర్త్రాఽహం ప్రేషితః తుభ్యం రామేణాఽక్లిష్టకర్మణః||96||
ఇదం చ పురుషవ్యాఘ్రః శ్రీమాన్ దాశరథిః స్వయమ్|
అంగుళీయ మభిజ్ఞాన మదాత్ తుభ్యం యసస్విని||97||

స|| తస్యాః తత్ వచనం శ్రుత్వా అహం అపి వచః అబ్రువన్| దేవి భర్తుః సహాయః మహాబలః భీమవిక్రమః సుగ్రీవో నామ విక్రాన్తః వానరేంద్రః | ఇహ ఆగతం మామ్ తస్య భృత్యం త్వం విద్ధి| అహం భర్త్రా అక్లిష్టకర్మణా రామేణ తుభ్యం ప్రేషితః||యశస్విని పురుషవ్యాఘ్రః శ్రీమాన్ దాశరథిః స్వయం అంగుళీయం తుభ్యం అభిజ్ఞానం ఆదాత్||

తా|| ఆమెయొక్క ఆ మాటలను విని నేను కూడా ఇట్లు పలికితిని.' ఓ దేవీ సుగ్రీవుడను పేరుగల విక్రాంతుడు వానరేంద్రుడు నీ భర్తకు సహాయుడు. ఇక్కడికి వచ్చిన నన్ను అయనకి భృత్యుడను అని తెలిసికొనుము. నేను క్లిష్ఠమైన కార్యములు సాధించగల నీ భర్త రామునిచేత నీ కొఱకై పంపబడినవాడను. ఓ యశస్వినీ ! పురుషోత్తముడూ దాశరథి స్వయముగా నీ కొఱకై ఈ అంగుళీయమును గుర్తుగా ఇచ్చెను.'

శ్లో|| తదిచ్ఛామి త్వయాఽఽజ్ఞప్తం దేవి కింకరవాణ్యహమ్|
రామలక్ష్మణయోః పార్శ్వం నయామి త్వాం కిముత్తరమ్||98||
ఏతత్ శ్రుత్వా విదిత్వా చ సీతా జనకనన్దినీ|
అహ రావణ ముత్సాద్య రాఘవో మాం నయత్వితి ||99||
ప్రణమ్య శిరసా దేవీ మహమార్యా మనిన్దితామ్|
రాఘవస్య మనోహ్లాద అభిజ్ఞానం మయాచిషమ్||100||

స|| దేవి తత్ త్వయా ఆజ్ఞాప్తం ఇచ్ఛామి | అహం కిం కరవాణి | త్వాం రామలక్ష్మణయోః పార్శ్వం నయామి| ఉత్తరం కిం||జనకనందినీ సీతా ఏతత్ శ్రుత్వా విదిత్వా చ రాఘవః రావణం ఉత్సాద్య మాం నయతు ఇతి ఆహ||అహం అర్యాం అనిందితాం దేవీం శిరసా ప్రణమ్య రాఘవస్య మనోహ్లాద అభిజ్ఞానం అయాచిషం||

తా|| 'ఓ దేవి అది నీకు (రాముని) ఆజ్ఞకు అనుగుణముగా ఇచ్చుచున్నాను. నేను ఇప్పుడు ఏమి చెయవలెను? నిన్ను రామలక్ష్మణుల దగ్గఱకు తీసుకు వెళ్ళగలను. నీ సందేశము ఏమి?'అని. ఆ జనకనందిని ఆ మాట విని 'రాఘవుడు రావణుని సంహరించి నన్ను తీసుకుపోతగును',అని. అప్పుడు నేను ఆర్యురాలైన నిందలేని, ఆ దేవికి శిరస్సుతో నమస్కరించి, రాఘవుని మనస్సుకు అహ్లాదకరమైన గుర్తును కావలెను అని ప్రార్థించితిని.'

శ్లో|| అథ మామబ్రవీత్ సీతా గృహ్యతామయముత్తమః|
మణిర్యేన మహాబాహూ రామస్త్వాం బహుమన్యతే||101||
ఇత్యుక్త్వాతు వరారోహా మణిప్రవరమద్భుతమ్|
ప్రాయచ్ఛత్ పరమోద్విగ్నా వాచా మాం సందిదేశ హ||102||
తతస్తస్యై ప్రణమ్యాహం రాజపుత్య్రై సమాహితః|
ప్రదక్షిణం పరిక్రామ మిహాభ్యుద్గతమానసః||103||

స|| అథ సీతా మాం అబ్రవీత్ | ఉత్తమః అయం మణిః గృహ్యతామ్ యేన మహాబాహుః రామః త్వాం బహుమన్యతే ||వరారోహా ఇతి ఉక్త్వా అద్భుతం మణిప్రవరం ప్రాయచ్ఛత్|పరమోద్విగ్నః మామ్ వాచా సన్దిదేశ చ||తతః అహమ్ తస్యై రాజపుత్ర్యై ప్రణమ్య సమాహితః ఇహ అభ్యుదాగమన మానసః ప్రదక్షిణం పరిక్రామమ్||

తా|| అప్పుడు సీత నా తో ఇట్లు పలికెను.' ఉత్తమమైన ఈ మణిని తీసుకొనుము. దీనితో నీ పై రామునికి అత్యంత ఆదరాభిమానములు కలుగును'. ఆ ఉత్తమురాలు ఇలాచెప్పి అద్భుతమైన మణిని ప్రసాదించెను. అతి దుఃఖముతో అమె తన సందేశము కూడా ఇచ్చెను. అప్పుడు ఆ రాజపుత్రికకు నమస్కరించి ఇక్కడికి తిరిగివచ్చు మనస్సుకలవాడనై ఆమెకు ప్రదక్షిణము చేసితిని'.

శ్లో|| ఉక్తోఽహం పునరేవేదం నిశ్చిత్య మనసా తయా|
హనుమాన్మమ వృత్తానం వక్తు మర్హసి రాఘవే||104||
యథాశ్రుత్వైవ న చిరాత్తావుభౌ రామలక్ష్మణౌ|
సుగ్రీవసహితౌ వీరా వుపేయాతాం తథా కురు||105||
యదన్యథా భవేదేతత్ ద్వౌమాసౌ జీవితం మమ|
న మాం ద్రక్ష్యతి కాకుత్‍స్థోమ్రియే సాఽహ మనాథవత్||106||

స|| అహమ్ తయా మనసా నిశ్చిత్య పునరేవ ఉక్తః | హనుమాన్ రాఘవే మమ వృత్తాంతం వక్తుం అర్హసి||వీరౌ తౌ రామలక్ష్మణౌ ఉభౌ శ్రుత్వైవ సుగ్రీవసహితౌ అ చిరాత్ యథా ఉపేయాతాం తథ కురు||యది అన్యథా భవేత్ మమ జీవితం ద్వౌమాసౌ (హి)| (యది) కాకుత్‍స్థః మామ్ నద్రక్ష్యతి (తదా) అహం అనాధవత్ మ్రియే ||

తా|| అప్పుడు తన మస్సులో మరల చింతించిన ఆమె చేత ఇట్లు చెప్పబడితిని.' ఓ హనుమా ! రాఘవునకు నా వృత్తాంతము చెప్పుటకు తగినవాడవు. వీరులైన వారిద్దరూ ( నీ మాటలు) విన్నవెంటనే సుగ్రీవునితో అచిరకాలములో ఎలావచ్చెదరో అలా చేయుము. అది అలాకాకుండా అయినచో నా జీవితకాలము రెండునెలలు మాత్రమే. ఆ కాకుత్‍స్థుడు నన్ను రక్షించకపోతే నేను అనాధను అయ్యెదను.

శ్లో|| తచ్ఛ్రుత్వా కరుణం వాక్యం క్రోధో మామభ్యవర్తత|
ఉత్తరం చ మయా దృష్టం కార్యశేషమనంతరమ్||107||
తతోఽవర్ధత మే కాయస్తదా పర్వతసన్నిభః|
యుద్ధకాంక్షీ వనం తచ్చ వినాశయితుమారభే||108||
తద్భగ్నం వనషణ్డం తు భ్రాన్తత్రస్తమృగద్విజమ్|
ప్రతిబుద్ధా నిరీక్షన్తే రాక్షస్యా వికృతాననః||109||

స|| తత్ కరుణం వాక్యం శ్రుత్వా మామ్ క్రోధః అభ్యవర్తత| మయా ఉత్తరం అనంతరం కార్యశేషం దృష్టమ్ చ||తతః యుద్ధకాంక్షీ మే కాయః తదా పర్వతసన్నిభః అవర్ధత| తత్ వనం వినాశయితుం ఆరభే అ||వికృతాననః రాక్షస్యః ప్రతిబుద్ధాః భగ్నం భ్రాన్తత్రస్తమృగద్విజం తత్ వనషణ్డం నిరీక్షన్తే||

తా|| కరుణతో కూడిన ఆ మాటలను విని నాకు కోపము పెల్లుబిక్కెను. ఆ తరువాత మిగిలిన కార్యము చూచితిని. అప్పుడు యుద్ధకాంక్ష కలవాడినై నా కాయము పర్వతముతో సమానముగా చేసితిని. అప్పుడు ఆ ( అశోక)వనము నాశము చేయుట అరంభించితిని. అప్పుడు వికృతమైన స్వరూపము గల అ రాక్షసస్త్రీలు మేల్కొని భగ్నము చేయబడుతున్న, భయభ్రాంతులతో బెదిరిన మృగములతో నిండిన, ఆ వనమును నిరీక్షించిరి.

శ్లో|| మాం చ దృష్ట్వా వనే తస్మిన్ సమాగమ్య తతస్తతః|
తాః సమభ్యాఽఽగతాః క్షిప్రం రావణాయచ చక్షిరే||110||
రాజన్ వనమిదం దుర్గం తవ భగ్నం దురాత్మనా|
వానరేణ హ్యవిజ్ఞాయ తవ వీర్యం మహాబల||111||
దుర్బుద్ధేస్తస్య రాజేన్ద్ర తవ విప్రియకారిణః|
వధమాజ్ఞాపయ క్షిప్రం యథాఽసౌ విలయం ప్రజేత్||112||

స|| తతస్తతః సమాగమ్య తస్మిన్ వనే మామ్ దృష్ట్వా క్షిప్రం సమభ్యాగతః రావణాయ ఆచచక్షిరే||మహాబల రాజన్ దురాత్మనా వానరేణ తవ వీర్యం అవిజ్ఞాయ దుర్గం తవ ఇదం వనం భగ్నం ||రాజేన్ద్ర తవ విప్రియకారిణః దుర్బుద్ధేః తస్య వధం ఆజ్ఞాపయ అసౌ విలయం వ్రజేత్ ||

తా|| అక్కడ గుమిగూడి, ఆ వనములో నన్ను చూచి, వెంటనే రావణునివద్దకుపోయి సమాచారము అందచేసిరి." ఓ మహారాజ నీ పరాక్రమము తెలియని దురాత్ముడైన వానరుని చేత ఈ దుర్గములోని వనము భగ్నము చేయబడినది. ఓ రాజేంద్ర ! నీకు అపకారము తలపెట్టిన ఆ దుర్బుద్ధి యొక్క వధకు ఆజ్ఞ ఇమ్ము. వానిని తక్షణమే వధించ తగును'.

శ్లో|| తచ్ఛ్రుత్వా రాక్షసేన్ద్రేణ విసృష్టా భృశదుర్జయాః|
రాక్షసాః కింకరా నామ రావణస్య మనోఽనుగాః||113||
తేషామశీతి సాహస్రం శూలముద్గరపాణినామ్|
మయా తస్మిన్ వనోద్దేశే పరిఘేణ నిషూదితమ్||114||
తేశాం తు హతశేషా యే తే గత్వా లఘువిక్రమాః|
నిహతం చ మహత్ సైన్యం రావణాయాచచక్షిరే||115||

స||తత్ శ్రుత్వా రాక్షసేన్ద్రేణ భృశ దుర్జయాః రావణస్య మనోనుగాః కింకరా నామ రాక్షసాః విస్రుష్టాః||తస్మిన్ వనోద్దేశే శూలముద్గరపాణినామ్ అశీతి సాహస్రం మయా పరిఘేణ నిషూదితం|| తేషాం యే హతశేషాః తే లఘువిక్రమాః గత్వా మహత్ సైన్యం నిహతం రావణాయ ఆచచక్షిరే||

తా|| అది విని ఆ రాక్షసేంద్రుడు దుర్జయులైన భృత్యులను, కింకరులు అను పేరుగలవారిని, జయింపశక్యము కాని వారిని ( నాపై యుద్ధమునకు) పంపెను. ఆ వనములో శూలములు ఉద్గరములు చేతితో పుచ్చుకొని వచ్చిన ఎనభైవేలమందిని ఒక ఇనుపగుదియతో హతమార్చితిని. అప్పుడు చావకుండా మిగిలినవారు పరాక్రమము లేనివారు వెళ్ళి, ఆ మహత్తరమైన సైన్యము హతమార్చబడినది అని రావణుని కి చెప్పిరి.

శ్లో|| తతోమే బుద్ధిరుత్పన్నా చైత్య ప్రాసాదమాక్రమమ్|
తత్రస్థాన్ రాక్షసాన్ హత్వా శతం స్తమ్భేన వైపునః||116||
లలామ భూతో లంకాయాః స వైవిధ్వంసితో మయా|

స||తతః మే బుద్ధిః ఉత్పన్నా ఉత్పన్నా చైత్యప్రాసాదం ఆక్రమం స్తంభేన తత్రస్థాన్ శతమ్ రాక్షసాన్ హత్వా పునః మయా లంకాయాః లలామభూతః సః విధ్వంసితః||

తా|| అప్పుడు నాకు ఒక బుద్ధి పుట్టెను. చైత్య ప్రాసాదమును ఆక్రమము చేసి , ఒక స్తంభముతో అక్కడవున్న వంద రాక్షసులను చంపి మళ్ళీ లంకానగరమునకు అలంకారప్రాయమైన అ ప్రాసాదమును ధ్వంసము చేసితిని.

శ్లో|| తతః ప్రహస్తస్య సుతం జంబుమాలినమాదిశత్||117||
రాక్షసైర్బహుభిః సార్థం ఘోరరూప భయానకైః|
తం మహాబలసంపన్నం రాక్షసం రణకోవిదమ్||118||
పరిఘేణాతి ఘోరేణ సూదయామి సహానుగం|

స|| తతః ఘోరరూపైః భయానకైః బహుభిః రాక్షసైః సార్ధం ప్రహస్తస్య సుతం జమ్బుమాలినమ్ ఆదిశత్ ||మహాబలసంపన్నం రణకోవిదం సహానుగం రాక్షసం ఘోరేణ పరిఘేణ సూదయామి ||

తా|| అప్పుడు ఘోరమైన రూపముకల భయము కలిగించు అనేక రాక్షసులతో కలిసి ప్రహస్తుని పుత్రుడు జంబుమాలి అదేశింపబడెను. అప్పుడు మహాబలురు రణకోవిదులైన వారిని ఘోరమైన ఇనుప పరిఘతో హతమార్చితిని.

శ్లో|| తత్ శృత్వా రాక్షసేంద్రస్తు మంత్రిపుత్త్రాన్ మహాబలాన్||119||
పదాతి బలసంపన్నాన్ ప్రేషయామాస రావణః|
పరిఘేణైవ తాన్ సర్వాన్ నయామి యమసాదనమ్||120||
మంత్రిపుత్త్రాన్ హతాన్ శ్రుత్వా సమరే లఘువిక్రమాన్|
పంచ సేనాగ్రగాన్ శూరాన్ ప్రేషయామాస రావణః||121||

స|| తత్ శ్రుత్వా రాక్షసేన్ద్రః మహాబలాన్ పదాతిబలసంపన్నాన్ మన్త్రిపుత్త్రాన్ రావణః ప్రేషయామాస||తాన్ సర్వాన్ పరిఘేణైవ యమసాదనం నయామి |రావణః మన్త్రిపుత్త్రాన్ హతాన్ శ్రుత్వా లఘువిక్రమాన్ పంచ సేనాగ్రగాన్ సమరే ప్రేషయామాస||

తా|| అది విని ఆ రాక్షసేంద్రుడు మహాబలము కల, పాదరక్షకుల బలగములతో కూడిన, మంత్రిపుత్రులను రావణుడు పంపసాగెను. వారిని అందరిని ఆ పరిఘతో యమసాదనమునకు పంపితిని. రావణుడు ఆ మంత్రిపుత్రులు హతమార్చబడిరని విని, ఐదుమంది అగ్ర సేనానాయుకులను యుద్ధమునకు పంపెను.

శ్లో|| తానహం సహసైన్యాన్ వై సర్వానేవాభ్యసూదయమ్|
తతః పునర్దశగ్రీవః పుత్త్రమక్షం మహాబలమ్||122||
బహుభీ రాక్షసైస్సార్థం ప్రేషయామాస రావణః|
తం తు మన్డోదరీపుత్త్రం కుమారం రణపణ్డితమ్||123||
సహసా ఖం సముత్క్రాన్తం పాదయోశ్చ గృహీతవాన్ |
చర్మాసినం శతగుణం భ్రామయిత్వా వ్యపేషయమ్||124||

స|| అహం సహసైన్యాన్ తాన్ సర్వాన్ అభ్యసూదయమ్| తతః దశగ్రీవః రావణః మహాబలం పుత్రం అక్షం బహుభిః రాక్షసైః సార్ధం ప్రేషయామాస||రణపణ్డితం మన్దోదరీ పుత్త్రం ఖమ్ ఉత్క్రాంతం చర్మాసినం కుమారం సహసా పాదయోః గృహీతవాన్ | శతగుణం భ్రామయిత్వా వ్యపేషయమ్||

తా|| నేను సైన్యములతో సహా వారిని అందరిని హతమార్చితిని. అప్పుడు ఆ దశగ్రీవుడు రావణుడు మహాబలుడైన తన పుత్రుడు అక్షకుమారుని అనేక రాక్షసులతో పంపెను. రణ విద్యలో పండితుడైన ఆ మండోదరీ పుత్రుని , ఆకాశములోకి లేచిన ఆ కుమారుని, పాదములు ఒడిసి పట్టుకొంటిని. వానిని వందసార్లు గిరగిరాతిప్పి నేలపై కొడితిని.

శ్లో|| తం అక్షమాగతమ్ భగ్నం నిశమ్య స దశాననః|
తత ఇన్ద్రజితం నామ ద్వితీయం రావణస్సుతమ్||125||
వ్యాదిదేశ సుసంక్రుద్ధో బలినం యుద్ధదుర్మదమ్|

స|| దశాననః రావణః ఆగతం అక్షం భగ్నం నిశమ్య సుసంకృద్ధః | తతః బలినం యుద్ధదుర్మదమ్ ఇన్ద్రజితం నామ ద్వితీయం సుతం వ్యాదిదేశ||

తా|| దశాననుడు రావణుడు, వచ్చిన అక్షకుమారుడు హతమార్చబడెను అని విని క్రోధుడయ్యెను. అప్పుడు బలవంతుడు యుద్ధోనమత్తుడు అయిన ఇంద్రజిత్తుడను పేరుగల రెండవ కుమారుని కి అదేశమిచ్చెను.

శ్లో|| తచ్చాప్యహం బలం సర్వం తం చ రాక్షసపుంగవమ్||126||
నష్టౌజసం రణే కృత్వా పరం హర్షముపాగమమ్|
మహతాఽపి మహాబాహుః ప్రత్యయేన మహాబలః||127||
ప్రేషితో రావణే నైవ సహవీరైర్మదోత్కటైః|

స|| అహమ్ సర్వం తత్ బలం చ తం రాక్షసపుంగవం రణే నష్టౌజసం కృత్వా పరం హర్షం ఉపాగమమ్||మహాబాహుః మహాబలః మదోత్కటైః వీరై సహ రావణేనైవ మహతా ప్రత్యయేన ప్రేషితః||

తా|| నేను ఆ రాక్షసపుంగవుని సమస్త బలములను నష్టము చేసి అమితానందము పొందితిని. మదోన్మత్తుడైన మహాబలుడు రావణునిచేత యుద్ధమునకై మహాబాహువులు కలవాడు (ఇంద్రజిత్తు) పంపబడెను.

శ్లో|| సోఽవిషహ్యం హి మాం బుద్ధ్వా స్వం బలం చావమర్దితమ్||128||
బ్రాహ్మేణాస్త్రేణ స తు మాం ప్రాబధ్నాచ్చాతివేగితః|
రజ్జుభిశ్చాపి బధ్నన్తి తతో మాం తత్ర రాక్షసాః||129||
రావణస్య సమీపం చ గృహీత్వా మాముపానయన్|
దృష్ట్వా సంభాషితశ్చాహం రావణేన దురాత్మనా||130||
పృష్టశ్చ లంకాగమనం రాక్షసానాం చ తం వధమ్|

స||సః మాం అవిషహ్యం బుద్ధ్వా స్వం బలం చ అవమర్దితం స తు అతివేగితః మామ్ బ్రహ్మేణ అస్త్రేణ ప్రబధ్నాత్||తతః తత్ర రాక్షసాః మామ్ రజ్జుభిః అభిభధ్నన్తి| మామ్ గృహీత్వా రావణస్య సమీపం ఉపానయన్||అహం దురాత్మనా రావణేన దృష్ట్వా సంభాషితః చ | లంకాగమనం రాక్షసానాం తం వధం పృష్టశ్చ||

తా|| ఆ మహాబలుడు ( ఇంద్రజిత్తు) నన్ను వధింపడము కాదని గ్రహించి, తన బలగములు నాశనమగుట గ్రహించి, అతి వేగముతో నన్ను బ్రహ్మ అస్త్రముతో బంధించెను. అప్పుడు అక్కడ వున్న రాక్షసులు నన్ను తాళ్లతో బందించిరి. నన్ను రావణుని సమీపమునకు తీసుకొని పోయిరి. నేను ఆ దురాత్ముడైన రావణుని చేత చూడబడి వానితో సంభాషణ జరిగెను . నా లంకాగమనము రాక్షసవధలను గురించి అడగబడితిని.

శ్లో|| తత్సర్వం చ మయా తత్ర సీతార్థమితి జల్పితమ్||131||
అస్యాహం దర్శనాకాంక్షీ ప్రాప్తః తద్భవనం విభో|
మారుతస్యౌరసః పుత్త్రో వానరో హనుమానహమ్||132||
రామదూతం చ మాం విద్ధి సుగ్రివ సచివం కపిమ్|
సోఽహం దూత్యేన రామస్య త్వత్సకాశ మిహాగతః||133||

స||తత్ సర్వం సీతార్థం ఇతో మయా తత్ర జల్పితం విభో| అస్యాః దర్శనకాంక్షీ త్వద్భవనం ప్రాప్తః | అహం మారుతస్య ఔరసః పుత్త్రః వానరః హనుమాన్ ||కపిం మాం రామదూతం సుగ్రీవ సచివం విద్ధి| అహం రామస్య దూత్యేన త్వత్ సకాసం ఇహ ఆగతః||

తా|| ' ఓ ప్రభో అది అంతా సీతకొఱకై భగ్నము చేయబడినది, నీ దర్శన కాంక్షతో నీ భవనమునకు వచ్చితిని.నేను మారుతి ఔరసపుత్రుని. వానరుడను హనుమంతుడను. వానరుడనైన నన్ను రామదూత గా సుగ్రీవుని భృత్యునిగా తెలిసికొమ్ము. నేను రామ దూత్యముతో నీ కొఱకై వచ్చితిని'

శ్లో|| సుగ్రీవశ్చ మహాతేజాః స త్వాం కుశలమబ్రవీత్|
ధర్మార్థకామసహితం హితం పథ్య మువాచ చ||134||
వసతో ఋష్యమూకే మే పర్వత విపులద్రుమే|
రాఘవో రణవిక్రాన్తో మిత్రత్వం సముపాగతః||135||

స|| మహాతేజాః సుగ్రీవః త్వాం కుశలం అబ్రవీత్ || ధర్మార్థ సహితం హితం పథ్యం ఉవాచ హ||విపులద్రుమే ఋష్యమూకే వసతః మే రణవిక్రాన్తః రాఘవః మిత్రత్వం ఉపాగతః||

తా|| మహాతేజోమయుడైన సుగ్రీవుడు నీ కుశలములు అడుగుచున్న వాడు. అతడు ధర్మార్థసహితమైన హితకరమైన ఈ మాటలను చెప్పెను. 'విస్తారమైన వృక్షములతో కూడిన ఋష్యమూక పర్వతముపై నివసిస్తూ రణములో పండితుడైన రాఘవుని మిత్రత్వము పొందితిని'.

శ్లో|| తేన మే కథితం రాజ్ఞా భార్యా మే రక్షసా హృతా|
తత్ర సాహాయ్య మస్మాకం కార్యం సర్వాత్మనా త్వయా||136||
మయా చ కథితం తస్మై వాలినశ్చ వధం ప్రతి|
తత్ర సహాయ్య హేతోర్మే సమయం కర్తుమర్హసి||137||
వాలినా హృతరాజ్యేన సుగ్రీవేణ మహాప్రభుః|
చక్రేఽగ్ని సాక్షికం సఖ్యం రాఘవః సహలక్ష్మణః||138||

స|| రాజ్ఞా తేన మే కథితం | మే భార్యా రక్షసా హృతా | తత్ర త్వయా సర్వాత్మనా అస్మాకం సాహాయ్యం కార్యం ||మయా చ వాలినః వధం ప్రతి తస్మై కథితం| తత్ర సహాయ్యహేతోః సమయం కర్తుం అర్హసి||మహాప్రభుః సహ లక్ష్మణః రాఘవః వాలినా హృతరాజ్యేన సుగ్రీవేణ అగ్నిసాక్షికం సఖ్యం చక్రే||

తా|| 'ఓ రాజా అతడునాకు ఈవిధముగా చెప్పెను." నా భార్య రాక్షసులచేత అపహరింపబడినది. అక్కడ అన్నివిధములుగా మాకు సహాయము కావలెను". అప్పుడు నేను వాలి వధగురించి అయనకు చెప్పితిని. అచట నాకు సహాయము కావలెను అని. వాలిచేత రాజ్యము కోల్పోయిన మహాప్రభువు, సుగ్రీవుడు , లక్ష్మణుడు, రాఘవులతో అగ్ని సాక్షిగా స్నేహము చేసెను.

శ్లో|| తేన వాలినముత్పాట్య శరేణైకేన సంయుగే|
వానరాణాం మహారాజః కృతః స ప్లవతాం ప్రభుః||139||
తస్యసాహయ్యమస్మాభిః కార్యం సర్వాత్మనా త్విహ|
తేన ప్రస్థాపితః తుభ్యం సమీప మిహ ధర్మతః||140||
క్షిప్రమానీయతాం సీతా దీయతాం రాఘవాయ చ|
యావన్నహరయో వీరా విధమన్తి బలం తవ||141||
వానరాణాం ప్రభావో హి న కేన విదితః పురా|
దేవతానాం సకాశం చ యే గచ్చన్తి నిమన్త్రితాః||142||

స|| తేన సంయుగే ఏకేన శరణే ఉత్పాట్య ప్లవతాం ప్రభుః సః వానరాణామ్ మహారాజః కృతః||ఇహ అస్మాభిః సర్వాత్మనా తస్య సహాయ్యం కార్యం | తేన తుభ్యం సమీపం ధర్మతః ప్రస్థాపితః||వీరాః హరయః తవ బలం యావత్ న విధమన్తి (తావత్) సీతా క్షిప్రం రాఘవాయ దీయతాం |యే నిమన్త్రితాః దేవతానాం సంకాశం గచ్ఛన్తి పురా వానరాణామ్ ప్రభావః కేన నవిదితః||

తా|| అప్పుడు యుద్ధములో ఒకే బాణముతో వానరుల ప్రభువు వాలిని వధించిన పిమ్మట, సుగ్రీవుడు వానరుల మహారాజుగా చేయబడెను. అప్పుడు మేముకూడా అన్నివిధములుగా అయనకు సహయము చేయవలెను. అందువలన ధర్మము ననుసరించి నీ దగ్గఱకు ఇతనిని పంపితిని. వీరులైన వానరులు నీ బలములను నాశనము చేయకముందే సీతాదేవిని వెంటనే అప్పగించుము. దేవతల చేత నిమంత్రులై, వారికి యుద్ధములో తోడ్పడిన వానరుల గురించి ఎవరికి తెలియదు?.

శ్లో|| ఇతి వానరరాజః త్వామాహేత్యభిహితో మయా|
మామైక్షత తతః క్రుద్ధః చక్షుసా ప్రదహన్నివ||143||
తేన వధ్యోఽహమాజ్ఞప్తో రక్షసా రౌద్రకర్మణా|
మత్ప్రభావం అవిజ్ఞాయ రావణేన దురాత్మనా||144||

స|| ఇతి వానరాజః త్వాం ఆహ ఇతి మయా అభిహితః| తతః కృద్ధః చక్షుషా ప్రదహన్నివ మామ్ ఏక్షత||రౌద్రకర్మణా రక్షసా దురాత్మనా తేన రావణేన మత్ప్రభావం అవిజ్ఞాయ అహం వధ్యఃఆజ్ఞాపతః||

తా|| ఈ విధముగా వానర రాజు నీతో ఇట్లు చెప్పమని నాకు అదేశమిచ్చెను' అని. అప్పుడు రావణుడు కోపముతో కళ్లతోనే నన్ను దహించునా అన్నట్లు నన్ను చూచెను. కౄరకర్మలు చేయు దురాత్ముడైనా ఆ రాక్షస రాజు నా ప్రభావము తెసికొనకుండా నన్ను చంపమని ఆజ్ఞాపించెను.

శ్లో|| తతో విభీషణో నామ తస్య భ్రాతా మహామతిః|
తేన రాక్షరాజోఽసౌ యాచితో మమకారణాత్||145||
నైవం రాక్షసశార్దూల త్యజతా మేష నిశ్చయః|
రాజశాస్త్రవ్యపేతో హి మార్గః సంసేవ్యతే త్వయా||146||
దూతవధ్యా న దృష్టా హి రాజశాస్త్రేషు రాక్షస|
దూతేన వేదితవ్యం చ యథార్థం హితవాదినా||147||
సుమహత్యపరాధేఽపి దూతస్యాతులవిక్రమ|
విరూపకరణం దృష్టం న వధోఽస్తీతి శాస్త్రతః||148|||

స|| తతః తస్య భ్రాతా మహామతిః విభీషణః మమకారణాత్ తేన రాక్షసరాజః యాచితః||రాక్షస శార్దూల ఏవం న ఏషః నిశ్చయః త్యజతామ్ | రాజశాస్త్రవ్యపేతః మార్గః త్వయా సంసేవ్యతే హి || రాక్షస రాజశాస్త్రేషు దూతవధ్యా అ దృష్టా హి | హితవాదినా దూతేన యధార్థం వేదితవ్యం||హే అతులవిక్రమః సుమహతి అపరాధః అపి దూతస్య విరూపకరణం దృష్టం శాస్త్రతః వధః నాస్తి||

తా|| అప్పుడు అతని తమ్ముడు మహా బుద్ధిమంతుడు విభీషణుడు నా కోసమే ఆ రాక్షసరాజుని ప్రార్థించెను. 'ఓ రాక్షసోత్తమా! అలాంటి నిర్ణయము తప్పక వదలవలెను. నీవు పట్టిన మార్గము రాజశాస్త్రము ప్రకారము కాదు. ఓ రాక్షసరాజా రాజశాస్త్రము ప్రకారము దూతను వధించ రాదు. హితము కోరి వచ్చు దూతలు యదార్థము చెప్పవలెను. ఓ పరాక్రమవంతుడా ఎంత పెద్ద అపరాధము చేసిననా కూడా దూత యొక్క అంగవిరూపము కలిగించడము శాస్త్రములో చూడబడినది. కాని వధ ఎక్కడా లేదు "

శ్లో|| విభీషణేనైవ ముక్తో రావణః సందిదేశ తాన్ |
రాక్షసానేత దేవాస్య లాంగూలం దహ్యతామితి||149|

స|| విభీషణేన ఏవం ఉక్తః రావణః అస్య ఏతత్ లాంగూలం దహ్యతాం ఇతి తాన్ రాక్షసాన్ సన్దిదేశ||

తా|| విభీషణుని చేత ఈ విధముగా చెప్పబడిన రావణుడు అతని లాంగూలము దహించమని ఆ రాక్షసులకు ఆదేశమిచ్చెను.

శ్లో|| తతస్తస్య వచశ్శ్రుత్వా మమ పుచ్చం సమన్తతః|
వేష్టితం శణవల్కైశ్చ జీర్ణైః కార్పాసజైః పటైః||150||
రాక్షసాః సిద్ధసన్నాహాః తతస్తే చణ్డవిక్రమాః|
తదాఽదహ్యన్త మే పుచ్చం నిఘ్నన్తః కాష్ఠముష్టిభిః||151||
బద్ధస్య బహుభిః పాశైర్యన్త్రితస్య చ రాక్షసైః|
తతస్తే రాక్షసా శ్శూరా బద్ధం మామగ్నిసంవృతమ్||152||
అఘోషయన్ రాజమార్గే నగరద్వారమాగతాః

స|| తతః తస్య వచః శ్రుత్వా మమ పుచ్ఛం సమన్తతః శణవల్కైః జీర్ణైః కాపసజైః పటైః వేష్టితం|| తతః సిద్ధసన్నాహాః చణ్డవిక్రమాః రాక్షసాః కాష్ఠముష్టిభిః నిఘ్నన్తః బహుభిః పాశైః బద్దస్య రాక్షసైః యన్త్రితస్య మే పుచ్ఛం తదా అదహ్యత|| తతః శూరాః రాక్షసాః నగరద్వారం ఆగతాః బద్ధం అగ్నిసంవృతం మామ్ రాజమార్గే అఘోషయన్

తా|| అప్పుడు ఆయన మాటలు వినిన రాక్షసుల చేత నా తోక అంతా నారబట్టలూ గుడ్డపీలికల తో కట్టబడినది. అప్పుడు సిద్ధ సన్నాహములు చేసి ఆ కౄర విక్రమముగల ఆ రాక్షసులు కర్రలతో నన్ను కొట్టుతూ అనేక పాశములతో కట్టి, నా తోకకు నిప్పంటించిరి. అప్పుడూ ఆ శూరులూ రాక్షసులూ నగర ద్వారము వద్దకు నన్ను తీసుకుపోయి రాజవీథులలో ఘోషణ చేసిరి.

శ్లో|| తతోఽహం సుమహద్రూపం సంక్షిప్య పునరాత్మనః||153||
విమోచయిత్వా తం బద్ధం ప్రకృతిస్థః స్థితః పునః|
ఆయసం పరిఘం గృహ్య తాని రక్షాంస్యసూదయమ్||154||
తతస్తన్నగరద్వారం వేగే నాప్లుతవానహమ్|
పుచ్ఛేన చ ప్రదీప్తేన తాం పురీం సాట్టగోపురామ్||155||
దహామ్యహమసంభ్రాన్తో యుగాన్తాగ్నిరివ ప్రజాః|

స|| తతః అహం ఆత్మనః సుమహత్ రూపం పునః సంక్షిప్య తం బంధం విమోచయిత్వా పునః ప్రకృతిస్థః స్థితః ఆయసమ్ పరిఘం గృహ్య తాని రక్షాంసి అసూదయమ్||తతః అహం వేగేన తత్ నగరద్వారం అసంభ్రాన్తః ఆప్లుతవాన్ | అహం యుగాన్తాగ్నిః ఇవ ప్రజాః ఇవ సాట్టప్రాకార గోపురం తాం పురీం ప్రదీప్తేన పుచ్చేన దహామి||

తా|| అప్పుడు నేను నా యొక్క మహత్ రూపమును మరల చిన్నది గా చేసి ఆ బంధములనుంచి విడివడి నా ప్రకృతి రూపము తో ఆ పరిఘను పట్టుకొని ఆ రాక్షసులను హతమార్చితిని. అప్పుడు నేను వేగముగా ఆ నగరద్వారమును ఎక్కితిని. అప్పుడు కాలాగ్ని జనులను దహించిన రీతిలో, సాట్టప్రాకారములతో గోపురములతో కూడిన ఆ నగరమును నేను మండుతున్న తోకతో దగ్ధము చేసితిని.

శ్లో|| వినష్టా జానకీ వ్యక్తం న హ్యదగ్ధః ప్రదృశ్యతే||156||
లంకాయాం కశ్చిదుద్దేశః సర్వా భస్మీకృతా పురీ|
దహతా చ మయా లంకాం దగ్ధా సీతా న సంశయమ్||157||
రామస్యహి మహత్కార్యం మయేదం వితథీకృతమ్|

స|| వ్యక్తం జానకీ వినష్టా లంకాయాం కశ్చిత్ ఉద్దేశః అదగ్ధః న ప్రదృశ్యతే | సర్వా పురీ భస్మీకృతా||మయా లంకాం దహతా చ| సీతా దగ్ధా సంశయం న|| మయా ఇదం రామస్య మహత్ కార్యం వితధీకృతం||

తా|| అక్కడ దహింపబడని ప్రదేశము లేకపోవుటచే జానకి కూడా నష్టపోయెనేమో అని అనుమానము వచ్చెను.' ఆ నగరమంతయూ భస్మము చేయబడినది. నా చేత లంకా దహనము చేయబడినది. సీత తప్పకుండా దహించబడి యుండవచ్చు. నా చేత ఈ రామునియొక్క మహత్తరమైన కార్యము నాశనము చేయబడినది'.

శ్లో|| ఇతి శోకసమావిష్టః చిన్తామహముపాగతః||158||
అథాహం వాచ మశ్రౌషం చారణానాం శుభాక్షరామ్|
జానకీ నచ దగ్ధేతి విస్మయోదన్త భాషిణామ్||159||
తతో మే బుద్ధిరుత్పన్న శ్రుత్వా తామద్భుతాం గిరమ్|
అదగ్ధా జానకీత్యేవం నిమిత్తైశ్చోపలక్షితా||160||

స|| ఇతి శోకసమావిష్టః అహం చిన్తాం ఉపాగతః| అథ అహం జానకీ న చ దగ్ధా ఇతి విస్మయోదన్తభాషనం చారణానాం శుభాక్షరం వాచం అశ్రౌషం|| అద్భుతాం తాం గిరం శ్రుత్వా తతః జానకీ అదగ్ధా ఇత్యేవం మే బుద్ధిః ఉత్పన్నా నిమిత్తైశ్చ ఉపలక్షితా||

తా|| ఈ విధముగా శోకములో మునిగి పోయి నేను చింతనలో పడితిని. అప్పుడు నేను "సీత దగ్ధము కాలేదు" అన్న చారణుల శుభాక్షరములకూడిన మాటలను వింటిని. 'అద్భుతము జానకి దగ్ధము కాలేద" అన్నఆ మాటలను విని, పూర్వపు శుభశకునములతో ఆమె దహింపబడలేదని నిశ్చయమునకు వచ్చితిని.

శ్లో|| దీప్యమానే తు లాంగూలే నమాం దహతి పావకః|
హృదయం చ ప్రహృష్టం మే వాతాః సురభిగన్దినః||161||
తైర్నిమిత్తైశ్చ దృష్టార్థైః కారణైశ్చ మహాగుణైః|
ఋషివాక్యైశ్చ సిద్దార్థైరభవం హృష్టమానసః||162||

స|| లాంగూలే దీప్యమానే పావకః మామ్ న దహతి| మే హృదయం ప్రహృష్టం వాతాః సురభిగన్ధినః||నిమిత్తైః దృష్టార్థైః మహాగుణైః కారణైశ్చ ఋషివాక్యైశ్చ సిద్ధార్థైః తైః హృష్టమానసః అభవం||

తా|| లాంగూలము నకు నిప్పంటించబడినప్పటికీ అగ్ని నన్ను దహించలేదు. నా హృదయము ఆనందభరితమై యున్నది. వాయువులు సువాసనభరితమై యున్నవి. ముందు కనపడిన శకునములతో ఋషివాక్యములతో సిద్ధులవాక్యములతో సఫలములైన కారణములచేత నేను మనస్సులో ఆనందభరితుడనైతిని.

శ్లో|| పునర్దృష్ట్వా చ వైదేహీం విసృష్టశ్చతయా పునః|
తతః పర్వతమాసాద్య తత్రారిష్టమహం పునః||163||
ప్రతిప్లవనమారేభే యుష్మద్దర్శన కాంక్షయా|

స|| వైదేహీం పునః దృష్ట్వా తయా విసృష్టశ్చ తతః పునః మహం అరిష్టం పర్వతం ఆసాద్య యుష్మత్ దర్శన కాంక్షయా ప్రతిప్లవనం ఆరభే ||

తా|| వైదైహిని మరల చూచి ఆమె అనుమతి తీసుకొని, నేను మరల అరిష్ట పర్వతము చేరి, మీ అందరి దర్శన కాంక్షతో తిరిగి ప్రయాణమునకు ఎగురుట ప్రారంభించితిని.

శ్లో|| తతః పవనచన్ద్రార్క సిద్ధగంధర్వ సేవితమ్||164||
పన్థానమహమాక్రమ్య భవతో దృష్టవానిహ|
రాఘవస్య ప్రభావేన భవతాం చైవ తేజసా||165||
సుగ్రీవస్య చ కార్యార్థం మయా సర్వమనుష్ఠితమ్

స|| తతః అహం పవన చన్ద్రార్క సిద్ధ గన్ధర్వసేవితం పన్దానం ఆశ్రిత్య ఇహ భవతః ద్రష్టువాన్||రాఘవస్య ప్రభావేణ భవతాం తేజసా చైవ సుగ్రీవస్య కార్యార్థం చ మయా సర్వం అనుష్టితామ్||

తా|| అప్పుడు నేను వాయువు సూర్యచంద్రులు సిద్ధులు గంధర్వులుసంచరించే గగన మార్గములో పయనించి, ఇక్కడ మిమ్మలనందరినీ చూచితిని. రాఘవుని ప్రభావము చేత మీ ఉత్సాహముతో సుగ్రీవుని కార్యము సాధించబడినది.

శ్లో|| ఏతత్సర్వం మయా తత్ర యథావదుపపాదితమ్||166||
అత్రయన్న కృతం శేషం తత్ సర్వం క్రియతామితి || 167||

స|| ఏతత్ సర్వం తత్ర మయా యథావత్ ఉపపాదితం అత్ర| యత్ నకృతం శేషం తత్ సర్వం క్రియతామ్||

తా|| ఇది అంతా నాచేత యథా తథముగా చెప్పబడినది. మిగిలిన చేయబడని కార్యము ఇంకా మనము చేయవలసిన కార్య శేషము గురించి చూడవలెను.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే అష్టపంచాశస్సర్గః ||

ఈ విధముగా వాల్మీకి చే రచించబడిన రామాయణములో సుందరకాండలో ఏభై ఎనిమిదివ సర్గ సమాప్తము.

|| ఓమ్ తత్ సత్||